آوای خزر/ جنگ اوکرین وارد ششمین روز خود شده است و وقایع آن به سرعت در حال وقوع است. مهمترین تحول صورت گرفته گفت وگوی ولادیمیر پوتین با امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه است که در آن پوتین شروط اصلی خود برای صلح را بیان کرد. همچنین ساعاتی قبل از این تماس تلفنی هم مذاکره هیات های روسی و اوکراینی در بلاروس برگزار شد. اما هیچکدام از این دو بیانگر نزدیک شدن به پایان بحران اوکراین و جنگ میان روسیه و اوکراین نیست. چرا که از سوی دیگر طرفین نزاع تا حد آمادگی نیروهای هسته ای خود هم پیش رفته اند.
- پوتین شروط پایان جنگ اوکراین را به ماکرون گفت
- نتایج دور اول مذاکرات اوکراین - روسیه | مذاکرات ۵ ساعت طول کشید
به هر روی آنچه هست اوکراین به عنوان بزرگ‌ترین کشور به جا مانده از اتحاد جماهیر شوروی در اروپا، از سویی برای روسیه، و از سوی دیگر برای اتحادیه اروپا و آمریکا اهمیت زیادی دارد. نگرانی روسها از گسترش حضور ناتو به اوکراین را به یکی از نگرانی‌های بزرگ روسیه تبدیل کرده است. اما باید دید این جنگ تا کجا ادامه خواهد داشت؟ پوتین دنبال کشور گشایی است یا خیر یا اهداف دیگری دارد؟
در این‌باره با دکتر رامتین رضایی استاد دانشگاه و کارشناس روابط بین الملل به گفت‌گو نشستیم. این استاد دانشگاه معتقد است که قطعا هدف اصلی و فوری پوتین و حکومت روسیه جلوگیری از پیشروی ناتو به سوی مرزهای روسیه است. شاید بتوان این احتمال داد که روسیه به فکر روی کارآوردن یک دولت دست نشانده از سوی مسکو است که مخالف عضویت اوکراین در ناتو باشد. اما در واقع پوتین به دنبال جلوگیری از پیشروی ناتو است که البته جنگ و درگیری نتیجه عکس داشته و باعث شده در روزهای اخیرسوئد و فنلاند نیز تقاضای عضویت به ناتو را بدهند.» او همچنین در مورد امکان اقدام نظامی کشورهای غربی را هم رد نمی کند و می گوید: «گرچه هنوز از سوی آمریکا اقدام نظامی صورت نگرفته است اما اگر جنگ ادامه یابد، ناتو به رهبری آمریکا اقدام نظامی انجام خواهد داد و هیچ بعید نیست در آینده نزدیک، ناتو در قالب اقدامات بشردوستانه برای جنگ آماده شود. در مجموع باید دید در روزها و ماه‌های آینده چه تحولاتی رخ خواهد داد.»
لحظه به لحظه با آخرین گزارش‌ها و تصاویر جنگ روسیه - اوکراین
متن کامل گفت وگوی همشهری آنلاین با دکتر «رامتین رضایی» را بخوانید.
استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل
تحلیل شما از عوامل حمله روسیه به اوکراین چیست؟
در دکترین امنیت و سیاست خارجی روسیه صراحتا هر گونه توسعه و پیشروی ناتو به سمت مرزهای روسیه و جمهوری‌های پیشین روسیه که آنها را حیات خلوت خودش می‌داند، تهدیدی بسیار بزرگ به شمار می‌آید و به هیچ عنوان قابل قبول نیست. به همین دلیل پوتین و دیگر مقامات روسی به صراحتا می‌گویند که اوکراین اجازه ندارد عضو ناتو شود و از مطرح کردن آن هیچ ابایی ندارند.
در صورتی که این حق هر کشوری است که عضو هر سازمان بین المللی شود و این حق هر سازمان بین المللی است که هر کشور و دولتی را به عضویت خود در بیاورد.
روسها از پیشروی ناتو به سمت شرق وحشت دارند. در واقع پیشروی ناتو به سوی شرق و عضویت اوکراین در ناتو و اتحادیه اروپا موجب انزوای نظامی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی روسیه می‌شود.
اوراسیاگرایان و پان‌اسلاویست‌ها در روسیه بر این باورند که نفوذ نهادهای غربی و گرایشات غرب‌گرایانه، نتیجه ای جز سقوط ایدئولوژی و از بین رفتن تفکرات اوراسیاگرایانه روسیه ندارد، چراکه آنها روسیه را قدرت برتر جهانی میدانند.
همچنین روسیه خود را کشوری مستقل از غرب می‌داند و تمایل دارد که قدرتمند و در نظام بین‌المللی اثرگذار باشد که عضویت اوکراین در ناتو را مغایر با این قضیه دانسته و پیشروی ناتو هم آنها را به لحاظ نظامی منزوی می‌کند. حتی دیگر سلاح روسی خریداری نخواهند کرد و صنایع تسلیحات روسیه ورشکست خواهد شد.
البته حمله به اوکراین ریشه در نگاه، باور و جهان‌بینی روس‌گرایی دارد که پوتین نماینده آن است. نباید شخص او را عامل این جریان بدانیم بلکه او نماینده این جریان است. گرایشات و نگاه غرب گرایانه و در روسیه بسیار قوی است اما حاکم نیست. از قرن ۱۸ و نوزدهم با پترکبیر آغاز می‌شود و نشان دهنده این است که غرب‌گرایی در روسیه بسیار قوی است. اما آن طور که باید شاید هی‌چگاه در روسیه حاکم نبوده است.
در روسیه نگاه لیبرالی قوی است اما حاکم نیست و نگاه اوراسیایی و اسلاوگرایی و روس‌گرایی حاکم است و این نگاه، پیشروی ناتو و عضویت جمهوری‌های سابق در ناتو و دیگر نهادهای غربی را نمی پذیرد.
علاوه بر این اوکراین برای روسیه جایگاه خاصی دارد که پیوستن اوکراین به ناتو و اتحادیه اروپا قابل تحمل نیست و حدود ۴۰ درصد جمعیت اوکراین روس هستند. زمانی اوکراین از لحاظ اقتصادی برای روسیه اهمیت حیاتی داشته و این کشور به انبار غله شوروی سابق معروف بوده است. شرکتهای روسی زیادی در این کشور سرمایه گذاری کرده و مبادلات اقتصادی زیادی بین کی‌یف و مسکو در جریان است.
بنابراین روسیه منافع اقتصادی خود را در خطر می بیند روس‌های شرق اوکراین هم معتقدند که اگر اوکراین به غرب بپیوندد آنها منوزی خواهند شد و باید سبک زندگی غربی را به جای سبک زندگی روسی در پیش بگیرند و این مسئله برای آنها قابل تحمل نیست. همه این مسائل نتیجه‌ای جز این فاجعه بزرگ را در پی نداشته است که در کمال تاسف نظام بین‌الملل فقط نظاره‌گر این بحران است.
با این اوصاف، از نظر شما هدف نهایی پوتین از این حمله چیست؟
قطعا هدف اصلی و فوری پوتین و حکومت روسیه جلوگیری از پیشروی ناتو به سوی مرزهای روسیه است. شاید بتوان این احتمال داد که روسیه به فکر روی کارآوردن یک دولت دست نشانده از سوی مسکو است که مخالف عضویت اوکراین در ناتو باشد. اما در واقع پوتین به دنبال جلوگیری از پیشروی ناتو است که البته جنگ و درگیری نتیجه عکس داشته و باعث شده در روزهای اخیرسوئد و فنلاند نیز تقاضای عضویت به ناتو را بدهند.
پوتین ناخواسته به گسترش اعضای ناتو کمک کرد و مسیر را برای کشورهای خواهان عضویت در ناتو هموار کرد.
حتی می توان گفت که یکی از اهداف پوتین این است که می‌خواهد یک بار دیگر روسیه را به دوران برتری و سیادت روسها برساند. و به دنیا بقبولاند که روسیه یک قدرت بزرگ حداقل نظامی و نه‌تنها ابر قدرت بلکه یک قدرت تعیین کننده است و حتی اگر برتر از آمریکا نیست بسیار علاقه دارد همطراز آمریکا به رسیمت شناخته شود به عنوان قدرت برتر جهان یا سطح آمریکا که تا امروز نتیجه عکس داده است.
دلیل این نتیجه چست؟
افکار عمومی در سال ۲۰۲۱ چنین لشکرکشی‌های قرن نوزدهمی را نمی‌پذیرند. همان طور که مردم روسیه آن را نمی‌پذیرند. البته از سویی چین، ونزوئلا و سوریه اقدام روسیه را تایید کرد و از پوتین حمایت کردند، کشور ما هم تلویحا از روسیه حمایت می‌کند، با این وجود پوتین خود در شرایطی می‌بیند که بتواند یک بلوک جدید قدرت ایجاد کند و این اقدام را می‌توان جزئی از اهداف پوتین دانست.
بسیاری نیز مطرح می کنند که پوتین به دنبال احیای امپراطوری گذشته است. قطعا این تفکر در دراز مدت مد نظر روسیه است اما باید دید سیر حوادث تا کجا پیشروی خواهد کرد و پوتین کجا متوقف خواهد شد.
این جنگ به گفته مکرون طولانی خواهد شود، آیا ممکن است جنگ به دیگر کشورهای همسایه اوکراین هم گسترش یابد؟
باید دو مسئله را در نظر گرفت، اعزام ۷ هزار نیروی آمریکایی در قالب ناتو به آلمان و لهستان و اعزام نیروهای واکنش سریع وجمهوری چک، به شکلی که در زمان جنگ سرد هم بی‌سابقه بوده است. این اقدام می‌تواند نگران‌کننده باشد که دامنه جنگ به کشورهای همسایه اوکراین نیز برسد. حضور اینها نمی‌تواند نشانه خوبی باشد.
ممکن است آمریکا هم اقدام نظامی انجام دهد؟
البته هنوز از سوی آمریکا اقدام نظامی صورت نگرفته است اما اگر جنگ ادامه یابد، ناتو به رهبری آمریکا اقدام نظامی انجام خواهد داد و هیچ بعید نیست در آینده نزدیک، ناتو در قالب اقدامات بشردوستانه برای جنگ آماده شود. در مجموع باید دید در روزها و ماه‌های آینده چه تحولاتی رخ خواهد داد.
اکنون پوتین طعم پیروزی سریع را چشیده هر چند با مقاوت جدی مواجه شده اما از همه مهمتر کسی مقاومتی در برابرش صورت نداده است، و البته تهدیدهای صورت گرفته برای روسیه مهم نیست. هر چند جنگ در دراز مدت، ضربه سختی به اقتصاد روسیه خواهد زد اما با الیگارشی حاکم مشکلی پیش نخواهدآمد. حضور ۲۰۰ هزار نیروی روسی بی‌دلیل نیست و نمی‌توان به عنوان یک نمایش در نظر گرفت و هیچ بعید نیست دامنه عملیات نظامی را از اوکراین فراتر ببرد.
تحلیل شما از آثار جنگ بر ایران و به ویژه مذاکرات هسته ای چیست ؟ اصلا این بحران بر مذاکرات وین تاثیری دارد؟
مسئله مذاکرات وین و بحران اوکراین متفاوت از یکدیگرند. اما از سویی نیز می تواند بر یکدیگر تاثیرگذار باشند. حمله نظامی شکاف میان روسیه و غرب را بیش از پیش عمیق‌تر کرده و روسیه و آمریکا وارد مرحله تخاصم شده‌اند.
احتمالا روس ها با این درگیری حداقل برای امتیاز گرفتن از آمریکا در موضع اوکراین تمایلی نخواهند داشت که مذاکراتی بین ایران و امریکا و اروپا صورت بگیرد.
چرا که ایران به غرب نزدیک خواهد شد. روس ها هر گونه توافق در خصوص پرونده هسته‌ای که باعث نزدیک شدن ایران به غرب شود را تهدید علیه خود خواهند دانست. حتی شاید از سوی روسها کارشکنی هم شود که مذاکرات شتاب نخست را نداشته باشد.
و حتی احتمال اینکه مذاکرات فعلا با شکست مواجه شود وجود دارد و قطعا تحت تاثیر مسئله اوکراین و روسیه قرار خواهد گرفت و شکاف عمیقی بین روسیه و آمریکا صورت می‌گیرد که قطعا تاثیرگذار است.
در واقع بر اینکه روسیه به خاک همسایه‌اش تجاوز کرده و دچار نقض قوانین بین‌المللی شده شکی وجود ندارد. حتی اگر این اقدام به خاطر تحریکات غرب هم باشد باز هم قابل قبول نیست.
تحلیل شما از موضع ایران درقبال حمله روسیه به اوکراین چیست؟
اینکه موضع ایران چگونه است و چرا اینگونه است باید گفت که در ایدئولوژی سیاست‌گذاران فعلی جمهوری اسلامی ایران، بحث آمریکا ستیزئی و غرب‌ستیزی و استکبارستیزی، مقابله با سلطه‌گری آمریکا رسالت حاکمیت و در اولویت دستور کار سیاست خارجی است.
بر همین اساس هم هر جریان یا جنبشی ضد آمریکایی مورد تایید و حمایت جمهوری اسلامی است. ضمن اینکه حمایت‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی روسیه و چین و نیاز ایران به آنها را هم نمی توان نادیده گرفت. مجموعه این عوامل علت موضوع گیری ایران است.
اما این موضع گیری مخالفانی هم دارد.
بله. خب در طول تاریخ روسیه شریک و دوست قابل اطمینانی برای ایرانی‌ها نبوده است.حتی در قطعنامه های سازمان ملل علیه ایران، رای مثبت داده است و چین هم همواره رای ممتنع داشته است.
اکنون نیز ۲۵ میلیارد دلار از پول‌های نفت در بانکهای چین بلوکه است که به دلیل تحریم‌ها به ما پس نمی‌دهند. روسیه نیز به دلیل تحریم هنوز نیروگاه بوشهر را تحویل نداده است، پس در مجموع می توان گفت که نمی‌شود روی روسیه حساب دوستانه‌ای باز کرد./همشهری انلاین
